Przywiązanie.

„Spotkanie dwóch osobowości przypomina kontakt dwóch substancji chemicznych: jeżeli nastąpi jakakolwiek reakcja, obie ulegają zmianie”

(C.G. Jung)

Czym jest samotność?

Poczucie samotności jest tak naprawdę tym samym co głód i pragnienie. Głód informuje nas o braku pożywienia, pragnienie o braku wody, a poczucie samotności mówi nam, że w naszym środowisku społecznym dzieje się coś niedobrego. Jest to sygnał awersyjny (nieprzyjemny, negatywny) ostrzegawczy i co ciekawe – biologiczny. Informuje nas o tym, że jesteśmy w niebezpieczeństwie.

Dlaczego tworzenie bliskich relacji jest ważne?

Wynika to ze specyfiki naszego gatunku. Człowiek to istota społeczna więc trudno wyobrazić sobie jego życie bez środowiska społecznego. Od początku swego istnienia potrzebujemy wsparcia, pomocy i opieki. Już w pierwszych chwilach swojego życia jesteśmy zdani na bliskich, bez pomocy których nie jesteśmy w stanie samodzielnie przeżyć.

Człowiek to istota społeczna silnie zmotywowana do tego aby łączyć się z innymi i być z nimi w kontakcie. Mamy do tego odpowiednie przygotowanie – ludzki mózg przygotował się do tego, aby uławiać nam tworzenie bliskich kontaktów społecznych, a jedną z najważniejszych umiejętności jest kształtowanie się STYLU PRZYWIĄZANIA.

Czym jest STYL PRZYWIĄZANIA?

Za Johnem Bowlby możemy powiedzieć, że styl przywiązania jest instynktowną, opartą na mechanizmach biologicznych emocjonalną więzią, jaka tworzy się we wczesnych etapach życia między dzieckiem a opiekunem. To również więź, która rzutuje na naszą zdolność do tworzenia emocjonalnych relacji z innymi, bliskimi nam osobami. To niezwykle ważna więź, która raz ustalona – utrwala się, a jej charakter rzutuje na charakter wszystkich (przede wszystkich romantycznych) innych – nowych relacji w naszym życiu.

Mary Ainsworth (1989) opisuje trzy typy przywiązania:

1. Bezpieczny styl przywiązania –  charakteryzuje dzieci, które są pewne tego, iż ich figura przywiązania (opiekun/osoba z którą tworzą relację) jest dostępna i responsywna. Responsywność rozumiana jest jako wrażliwa reakcja na komunikaty dziecka oraz gotowość do niesienia mu pomocy. Ta pewność daje dziecku możliwość swobodnej eksploracji zewnętrznego otoczenia oraz możliwość zaznania ukojenia w ramionach matki. Dziecko przywiązane bezpiecznie widzi w swoim opiekunie „bezpieczną bazę”, która daje dziecku poczucie bezpieczeństwa i stabilności. Bezpiecznie przywiązane dzieci wyrastają na bezpiecznie przywiązanych dorosłych, którzy czerpią satysfakcję ze wzajemnej bliskości i akceptują wszelkie przejawy zachowania partnera, które powodują jej (bliskości) intensyfikację.
2. Unikowy styl przywiązania – to dzieci, które nie ufają swoim opiekunom, a w sytuacji dystresu (negatywnego przeżycia) spodziewają się z ich strony odtrącenia i braku pomocy. To dzieci wrażliwe na wszelkiego rodzaju zranienie, które brak poszukiwania kontaktu i interakcji z opiekunem traktują jako swoisty mechanizm obronny. Dzieci o unikowym stylu przywiązania, to późniejsi dorośli, którzy nie darzą swojego partnera pełnym zaufaniem, przez co zwiększająca się między partnerami bliskość odczuwana jest jako dyskomfort.
3. Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania – charakteryzuje dzieci, które nie są przekonane co do dostępności i responsywności swoich opiekunów. To dzieci niepewne miłości swoich rodziców. Nie są zdolne do samodzielnej eksploracji zewnętrznego środowiska, a każde rozstanie z matką wzbudza w nich silne, negatywne emocje. To dzieci, które lgną do swoich matek, ale z drugiej strony bronią się przed bliskością.

Lękowo-ambiwalentni dorośli widzą swojego partnera jako zarówno niegotowego jak i niechętnego do zaangażowania się w bliską relację, przez co odczuwają dyskomfort psychiczny. Boją się, że partner uzna ich związek za nieatrakcyjny i odejdzie.

Wiemy już czym jest styl przywiązania, a jak się on kształtuje?

Wspomniany już wcześniej Bowlby (prekursor badań nad przywiązaniem) wyróżnił kilka faz kształtowania się przywiązania u małego dziecka.

Oto one:

• Dziecko w wieku 0-3 mies. – to dziecko dla którego najważniejszy jest sam fakt kontaktu z drugim człowiekiem, ale to również dziecko reagujące w ten sam sposób na każdą osobę. Każdy może je przytulić, pobujać itp. W tym okresie ważne jest, aby rodzice nauczyli się jaki powód kryje się za płaczem ich dziecka (głód, pragnienie uwagi, nuda), po to aby umieli odpowiednio zareagować na przekazany komunikat. Kolejnym ważnym elementem jest kształtowanie rytmu dobowego (wydzielanie pór dnia przeznaczonych odpowiednio karmieniu, spaniu, aktywnościom).
• Dziecko w wieku 3-6 mies. – to dziecko, które zaczyna odmiennie reagować na poszczególne osoby. Jest to najważniejszy okres czasu dla kształtowania się bezpiecznego stylu przywiązania. 3-6 miesięczny niemowlak to dziecko, dla którego najważniejszy jest kontakt z najbliższym opiekunem (najczęściej jest to matka), do którego najchętniej wyciąga ręce i przy którym najczęściej gaworzy i głuży, uśmiecha się, uspokaja. W tym okresie najważniejsza jest responsywność rodzica i jego gotowość do niesienia pomocy.
• Dziecko w wieku 6- 12 mies. – to dziecko o ukształtowanym stylu przywiązania, które samo wybiera partnera interakcji, ale również podejmuje aktywności regulujące własne stany i emocje.
• Dziecko w wieku 2-3 r.ż. – to dziecko, które potrafi samodzielnie funkcjonować bez obecności figury przywiązania. Dwulatek potrafi samodzielnie uspokoić się, podjąć aktywność – zabawę. Rozwój poznawczy dziecka umożliwia mu separację z figurą przywiązania, dzięki przekonaniu iż mama gdzieś jest i niedługo się pojawi.

Bezpieczna więź może stanowić czynnik pomagający radzić sobie ze stresem, jak również może wpływać na tworzenie satysfakcjonujących związków z innymi osobami. Co zatem może zrobić rodzic, aby zbudować z dzieckiem bezpieczną relację?

• Przede wszystkim należy być wrażliwym na potrzeby dziecka i adekwatnie na nie reagować!

Główne zadanie polega na ustaleniu czego w danej chwili potrzebuje nasze dziecko np. pocieszenia, ochrony czy rozmowy i podjęcia odpowiednich działań. Pomocne w tym może być poznanie znaczenia pewnych gestów wykonywanych przez dziecko, mimiki, częste wchodzenie z nim w interakcje, uważne słuchanie. Przykładowo w sytuacji, gdy dziecko przybiega przestraszone możemy je zapewnić o naszej obecności, przytulić, pomóc w uspokojeniu się.

• Zapewniać stabilność, powtarzalność, bezpieczeństwo!

Ważne jest, aby zachowania kierowane w stronę dziecka były spójne. Reakcje rodzica w odpowiedzi na podobne sytuacje powinny być zbliżone, dzięki czemu np. w sytuacji gdy dziecko źle się czuje zwróci się o pomoc do rodzica oczekując, że tak jak w przeszłości wykaże się on zainteresowaniem. Opieka chaotyczna, niesystematyczna, w której dziecko czasami jest wspierane, a czasami nie, jest dla malca zupełnie niezrozumiała i powoduje lęk. Należy także unikać zachowań nieprzyjemnych dla dziecka, takich jak kłótnie, krzyki.

• Nie można zapominać, że dziecko cechuje się ogromną ciekawością i chęcią eksploracji!

Dziecko posiada naturalną potrzebę eksploracji. Rodzic powinien ją wspierać i pobudzać, dając dziecku poczucie swojej dostępności. Dzięki temu dziecko nabiera przekonania, że może się oddalić, a gdy tylko coś się zadzieje wrócić do opiekuna, który jest w pobliżu.

• Stosować bezpośrednią komunikację!

Zarówno dziecko, jak i rodzic powinni mieć przestrzeń do otwartego wyrażania swoich potrzeb, emocji. Kiedy dziecko potrzebuje spędzić czas w samotności może swobodnie przekazać to opiekunowi wiedząc, że ta potrzeba zostanie spełniona. Rodzic powinien również zapewniać dziecku fizyczną bliskość i częste bezpośrednie kontakty. Ważne są wspólne rozmowy na temat emocji i sposobów radzenia sobie z nimi.

A zatem kiedy dziecko płacze lub się boi – przytulmy je, pocieszmy. Natomiast gdy odczuwa radość czy dumę to zachwycajmy się i cieszmy razem z nim! Takie reagowanie i wspieranie powoduje, że dziecko będzie podejmowało próby radzenia sobie z nowymi wyzwaniami, a jeśli napotka trudności, może zwrócić się o pomoc i z pewnością ją uzyska.

Gdyby wszystko było takie proste…

Każdy rodzic popełnia pewne błędy w wychowaniu dziecka. To oczywiste i nieuniknione. Każdy z nas jest tylko człowiekiem, a ludzką rzeczą jest mylić się. Należy jednak być czujnym, ponieważ pewne zachowania rodziców mogą prowadzić do pojawienia się problemów w dorosłym życiu ich dzieci.

RODZICU – NIE BĄDŹ NIEOBECNY!

Ważnym aspektem, który warto na początku poruszyć jest to, że przywiązanie (bezpieczne lub pozabezpieczne) kształtuje się we wczesnym dzieciństwie. Problem zaczyna się wówczas, gdy opiekun dziecka zaniedbuje je pod względem psychicznym bądź fizycznym. Nie zawsze jednak są to ewidentne oznaki zaniedbania. Czasem wystarczy to, że rodzic jest stale niedostępny emocjonalnie (może być to np. rodzic zmagający się z depresją, nałogiem, za bardzo pochłonięty pracą czy własnym cierpieniem). Dziecko wówczas zaczyna odczuwać coś na kształt pustki, przerażającej je samotności mimo że rodzic jest dla niego dostępny fizycznie.

Przykłady zachowań rodziców emocjonalnie niedostępnych:

• nie traktują emocji swoich dzieci na serio – często je wyśmiewają, bagatelizują, nie zwracają na nie uwagi lub zaprzeczają im,
• wzbudzają w dziecku poczucie winy i wstydu – najczęściej z powodu potrzeby bliskości, jakiej pragnie dziecko, ale również za niewłaściwe zachowanie (np. „nie rób tak, bo mamusia przez to się rozchoruje”),
• karzą dziecko za trudne emocje – kiedy dziecko się złości rodzic mówi mu, że jest niegrzeczne i za karę nie pójdą do kina (NIGDY NIE OCENIAJ DZIECKA, JEDYNIE JEGO ZACHOWANIE).

Kluczową konsekwencją tych zachowań jest to, że dziecko czuje się odrzucone, niechciane.

„Dziecko, które jest źle traktowane nie przestaje kochać rodziców, przestaje kochać siebie”.

Często takie dziecko przejmuje rolę opiekuna wobec swojego rodzica, staje się powiernikiem jego problemów, zaczyna też ignorować swoje potrzeby. Finalnie, w dorosłym życiu takie dziecko wybiera często partnerów niedostępnych emocjonalnie. Dlaczego? Dlatego, że nie wie jak wyglądają zdrowe relacje, ma wrażenie, że to co dzieje się w domu, dzieje się wszędzie.

Zaburzony rozwój więzi wczesnodziecięcych (głównie z matką) w dużym stopniu wpływa na psychospołeczne funkcjonowanie dziecka i jest istotną przyczyną powstawania zaburzeń psychicznych w dorosłości, takich jak depresja, zaburzenia lękowe, PTSD, zaburzenia osobowości czy uzależnienia.

Koncepcja przywiązania to ciągle rozwijany obszar w dziedzinie psychologii, a podział na style przywiązania zyskuje coraz to nowsze rozwinięcia tych zagadnień. Naukowcy Parker, Tupling i Brown podjęli próbę operacjonalizacji teorii przywiązania w odniesieniu do opisanych przez Mary Ainsworth stylów. Zaproponowana koncepcja, przyczyniła się do stworzenia narzędzia do badania relacji z rodzicami.

Koncepcja zawiera 4 style rodzicielskie dzielące się na dwa wymiary – kontrolę oraz opiekę:

• Styl optymalny – wysoka opieka i niska kontrola ze strony rodzica.
• Styl nadopiekuńczo-wymuszający – wysoka opieka i wysoka kontrola ze strony rodzica.
• Styl kontrolujący – niska opieka i wysoka kontrola ze strony rodzica.
• Styl zaniedbujący – niska opieka i niska kontrola ze strony rodzica.

Badanie przeprowadzone przez Izabelę Żurawską (2020) miało na celu nie tylko sprawdzenie samego styl przywiązania i jego ewentualnych wpływów na pojawienie się zaburzeń nastroju, ale również jego rolę w związku z temperamentem neurotycznym.

Jak wykazały badania, nawet przy współwystępowaniu temperamentu neurotycznego (który predysponuje w dużym stopniu do wystąpienia zaburzeń nastroju, znajdujących się na kontinuum – od subklicznych, łagodnych stanów smutku do poważnych zaburzeń afektywnych (depresja, dystymia itd.)) kompetencje rodzicielskie mają znaczący wpływ na ich ewentualne pojawienie się lub przebieg – mogą być zarówno czynnikiem chroniącym jak i narażającym na wystąpienie różnego rodzaju zaburzeń.

Jak pokazało badanie, wyższe wyniki uzyskane przez  na skali troski ze strony matki, towarzyszyły mniejszym wynikom na skali neurotyczności. Również w przypadku bardziej troskliwej matki zauważa się niższe wyniki na skali objawów depresyjnych. Troska matki pełni zatem role moderatora w związku pomiędzy neurotycznością a depresyjnością.

Troskliwa matka pełni znaczącą rolę, nawet wtedy gdy dziecko jest już „zaprogramowane” i przejawia wysoki poziom neurotyzmu. Troskliwa matka, to taka która wspiera dziecko, pozwala na jego prawidłowy rozwój, jest dostępna i odpowiada na jego potrzeby.

Styl przywiązania w dzieciństwie a romantyczna relacja.

Związku nie można postrzegać jako połączenie cech charakteru obojga partnerów lecz jako dynamiczną relację. Chodzi o określony sposób wyrażania między dwoma partnerami interakcji, uczuć i postaw. Dużą rolę odgrywają wzorce zachowań, które były obecne w naszej rodzinie oraz które dotychczas były dla nas adaptacyjne. Zakochamy się tylko w osobie, która wywołuje w nas te emocje, których doświadczyliśmy w dzieciństwie. Chodzi o sytuacje do których jesteśmy przyzwyczajeni i które kojarzą nam się z matczyną miłością, bliskością oraz ciepłem. Niestety jeśli nasi rodzice nie byli dla nas najlepszym wzorcem lub nie poświęcali nam wystarczająco dużo uwagi to emocji utożsamianych z miłością będziemy szukać w negatywnych zachowaniach partnera takich jak np. kontrolowanie, manipulacje czy agresja.

Tworzenie bliskich więzi emocjonalnych stanowi podstawową potrzebę natury ludzkiej. Style przywiązania określają także stosunek do miłości, bliskości i romantycznej relacji z drugą osobą. Dotyczą one zarówno kobiet jak i mężczyzn.

Warto przyjrzeć się transformacji jaką przechodzi nasz dziecięcy styl przywiązania, kiedy wchodzimy w romantyczną relację w dorosłości.

1) Dorośli o lękowym stylu przywiązania (20% populacji) – to osoby bardzo pragną bliskości i są zdolne do wielkiej intymności, jednakże żyją z nieustannym lękiem, że sami nie są wystarczająco atrakcyjni dla partnera, którego stawiają w swoim życiu na pierwszym miejscu. Podchodzą do relacji z partnerem w sposób obsesyjny – związek pozbawia ich dużo energii, gdyż mają nieustanne obawy czy ich uczucia są odwzajemniane przez partnera oraz boją się odrzucenia. Kiedy czują, że w związku jest cokolwiek nie tak to aktywuje się u nich tzw. system przywiązania – nie są oni w stanie się uspokoić dopóki nie otrzymają od partnera zapewnienia, że ich miłosna relacja jest bezpieczna. W sytuacji niewystarczającego zapewnienia o miłości zrobią wszystko aby zwrócić na siebie uwagę poprzez wycofanie lub atak. Wycofanie w tym wypadku przejawiane jako udawanie, że nie ma się dla partnera czasu oraz nie odzywanie się do niego przez dłuższy czas. Atak charakteryzuje się zagrożeniem odejścia (choć tak naprawdę lękowy wcale nie chce zakończyć relacji) lub próbą wywołania zazdrości.

2) Dorośli o unikającym stylu przywiązania (25% populacji) – dla takich osób najważniejsza jest niezależność i samowystarczalność. Oni również mają pragnienie bliskości i intymności, ale jej nadmiar sprawia, że czują się źle i wycofują się. Co więcej, mają skłonność do trzymania partnera na dystans. Są spostrzegani jako samotnicy oraz jako osoby, które są chłodne i oschłe, nie poświęcają w swoim życiu zbyt wiele czasu i uwagi na kwestie związane z miłością, związkami i relacjami. Takie osoby nie boją się odrzucenia – boją się bliskości. W celu utrzymania odpowiedniego dystansu – doszukują się oni w swoim partnerze wad po to aby zminimalizować miłosne uczucie. Nierzadko zarzuty przez nich stawiane wydają się błahe i niezgodne z rzeczywistością. Wspominają także i idealizują swojego byłego partnera/partnerkę. Wysyłają swojemu partnerowi sprzeczne sygnały. To również jest ich sposób na dystansowanie partnera oraz na ochronę poczucia własnej autonomii.

3) Dorośli o bezpiecznym stylu przywiązania (50% populacji) – to osoby stałe w uczuciach, które w porównaniu z innymi stylami najpełniej spełniają się w swoich związkach. Nie mają one kłopotu z bliskością, zależnością od innych oraz nie wpadają w obsesję na punkcie swojego związku. Przejawiają mało huśtawek nastroju, powtarzających się rozstań i powrotów, zachowań tzw. “queen of drama”. Osoby o takim stylu przywiązania akceptują swoich partnerów oraz ich wady, potrafią dobrze się komunikować, ponieważ umiejętnie odbierają fizyczne i emocjonalne sygnały od swoich partnerów i adekwatnie reagują na nie. Nie wykazują potrzeby nieustannego kontrolowania partnera, bronienia się przed nim lub ranienia go. Nie muszą niczego udowadniać. Wyrażają swoje uczucia w sposób swobodny i szczery. Nie stosują gierek, gdyż kierują się przekonaniem, że inni ludzie również pragną bliskości, więc po co cokolwiek udowadniać czy komplikować. Ludzie o bezpiecznym stylu przywiązania czują się dobrze w bliskich relacjach. Są stali, ciepli i kochający.

4) Dorośli o zdezorganizowanym stylu przywiązania (5% populacji) – to rzadko spotykani dorośli, będący mieszanką lękowego i unikającego stylu przywiązania.

Wchodząc w związek z drugą osobą możemy poznawać siebie na nowo. Możemy odkryć siebie takich jakich dotąd się nie znaliśmy.  To, że druga osoba ma inne wzorce zachowań czy postrzegania świata pozwala nam na przekraczanie naszych własnych przekonań i utartych dróg. Co ciekawe – będąc w romantycznej relacji możemy „zarażać się” stylem przywiązania prezentowanym przez naszego partnera.

Jak zatem znaleźć partnera idealnego?

Ważna jest świadomość swoich oczekiwań – tego, czego oczekujemy od swojego idealnego, wymarzonego partnera. Warto w tym celu stworzyć listę trzech kryteriów. Jest to najlepsza ilość, ponieważ z jednej strony ogranicza pulę osób, które potencjalnie bierzemy pod uwagę, zaś z drugiej zostawia szerokie pole wyboru. Następnie warto zastanowić się nad hierarchią wybranych kryteriów – które z naszych potrzeb/oczekiwań są najważniejsze, które niekoniecznie, co jest dla mnie istotne i musi być OBOWIĄZKOWO spełnione przez partnera.

Jakich cech najlepiej szukać?

• RESPONSYWNOŚĆ – czyli umiejętność reagowania na to, co myśli i czuje inna osoba. Reaktywność na jej komunikaty. Brak responsywności to bycie obojętnym. Jej najwyższy poziom obserwujemy na początku tworzenia się relacji. PAMIĘTAJ! Tu nie chodzi o to, by być MIŁYM. Posiadanie responsywnego partnera znacząco podnosi zadowolenie ze związku!
• SAMOKONTROLA – partner posiadający tę cechę jest bardziej wiarygodny, prawdomówny, stabilny, dotrzymujący obietnic. To partner, na którym warto polegać. Osoba o wysokim poziomie samokontroli jest wierna… i jednocześnie skłonna do wybaczania.
• STABILNOŚĆ EMOCJONALNA – partner stabilny emocjonalnie, to partner mniej konfliktowy, którego zachowanie łatwiej przewidzieć. Obecność tej cechy podnosi poczucie stabilności i bezpieczeństwa w związku.

Wymienione cechy, to „składniki tworzące partnera idealnego”. Skąd się biorą? Z BEZPIECZNEGO STYLU PRZYWIĄZANIA

Dorośli, którzy w dzieciństwie byli przywiązani do swoich opiekunów w sposób bezpieczny prezentują wysoki poziom wyżej wymienionych cech. Responsywność opiekuna ukształtowała w nich własną responsywność i wrażliwość na partnera, a jasność granic i przejrzystość komunikatów wykształciła w dorosłych już dzieciach samokontrolę. Stąd bierze się stabilność emocjonalna? Z odczuwanego bezpieczeństwa i stabilności więzi, które odczuwają dzieci przywiązane bezpiecznie do swoich opiekunów.

Nie tylko to, czego szukasz, ale przede wszystkim to co TY możesz zaoferować wypływa z TWOJEGO STYLU PRZYWIĄZANIA. Nasza ukształtowana w dzieciństwie umiejętność tworzenia bliskich relacji utrwala się i pozostaje z nami przez całe życie. Warto zatem o nią dbać i być uważnym, aby nie popełniać błędów, które wpłyną nie tylko na nasze życie, ale przede wszystkim dzieci, dla których będziemy figurą – wzorem przywiązania.

Artykuł przygotowany we współpracy z Olą Szeląg i całym moim zespołem <3

Pozdrawiam,

I.